Dobczyce : Historia : Historia Brzezowej
Brzezowa - rys historyczny
Ks. Stanisław Molendys
... Parafia dobczycka, która obejmowała miasto Dobczyce z przedmieściami i wsie - między innymi Brzezową - musiała być dawna jak samo miasto, może nawet o wiele wcześniejsza. Wiadomość o jej funkcjonowaniu w Dobczycach w 1321 roku, kiedy Wawrzyniec, pleban dobczycki, spierał się o dziesięcinę z klasztorem cystersów mogilskich, jest zbyt późna, aby dopiero z nią łączyć początki dobczyckiego kościoła parafialnego. Parafia w Dobczycach istniała bowiem na pewno w dwunastym stuleciu.
Już w dokumentach z 1364 roku figuruje góra Burletka - stanowiąca dzisiaj część miejscowości Brzezowa. Jak podaje wykaz z 1390 roku - Brzozowa, obecnie Brzezowa - i Burletka należały do ukształtowanej w czternastym wieku królewszczyzny dobczyckiej, zwanej od wieku szesnastego dobczyckim starostwem niegrodowym. W tym też roku Władysław Jagiełło dał w zastaw za 500 grzywien Klemensowi z Moskorzowa - podkanclerzemu Królestwa - zamek i miasto Dobczyce z wsiami, m. in. Brzezową, za zasługi poniesione względem państwa w służbie kancelaryjnej, na Litwie przeciw Krzyżakom i Kawalerom Mieczowym oraz inne.
W roku 1439 Piotr, Mikołaj i Marcin - synowie Marcina z Moskorzowa - zwrócili Władysławowi Warneńczykowi zamek Dobczyce i m. in. Brzezową, a dwa lata później tenże król zapisał Janowi z Brzezia 300 grzywien na zamku i mieście Dobczyce oraz wsiach doń przynależących, a więc i Brzezowej.
Mikołaj z Brzezia - marszałek Królestwa - i jego brat Jan w 1443 roku podzielili się dobrami: Janowi przypadło miasto Dobczyce z wsiami, m. in. Brzezową. Jak podają źródła pisane z tegoż roku, własność królewska w starostwie dobczyckim obejmowała miasto Dobczyce z zamkiem i 11 wsiami, m. in. Brzezową, Burletką i Targoszyną. Rok później Władysław Warneńczyk zapisał Mikołajowi z Brzezia 800 grzywien na miasto Dobczyce z wsiami, w tym także z Brzezową.
Przed rokiem 1450 powstała wieś Targoszyna, włość starostwa dobczyckiego, którą Kazimierz Jagiellończyk 23 lutego 1450 roku przeniósł na prawo średzkie, wszak prawie pół wieku wcześniej, bo w roku 1402 Klemens z Moskorzowa i Popowic oddalił prawnie roszczenia Piotra ze Szczodrkowic o "granice między Brzezową i Burletką koło Dobczyc i blisko Raby".
Kazimierz Jagiellończyk w 1456 roku zastawił Mikołajowi z Brzezia za 600 grzywien miasto Dobczyce z wsiami, m. in. Brzezową, zaś w roku 1485 sąd ziemski krakowski poświadczył, że kolejny właściciel Andrzej Kamieniecki - kasztelan sanocki - dostał od Kazimierza Jagiellończyka 1400 grzywien, dlatego zwraca owe dobra.
W 1510 roku Zygmunt Stary zapisał 900 florenów Mikołajowi Lanckorońskiemu z Brzezia na dobczyckich dobrach, natomiast pięć lat później tenże miał zapłacić królowi 500 florenów polskich pod gwarancją utraty tenuty dobczyckiej i m. in. wsi Brzezowa.
Akta wizytacji biskupa z 1596 roku podają nam dokładniej uposażenie dobczyckiego plebana, do którego należała m. in. dzisięcina snopowa z folwarku zwanego Gaik, od 4 zagrodników z Targoszyny.
Od połowy piętnastego wieku dobra dobczyckie dzierżyli kolejno Lanckorońscy, Stanisław z Witowic, Burzeńscy, Hieronim Brzeski, Bonerowie, Lubomirscy, Jordanowie, Ożarowscy i Moszczeńscy.
Starostwo dobczyckie, do którego należały m. in. Burletka, Brzezowa i Targoszyna, w pierwszych latach panowania austriackiego pozostawało w posiadaniu wojewody inowrocławskiego, Andrzeja Moszczyńskiego. Następnie w latach 1778-1785 dzierżawił je Walenty Dobrzyński, a potem kolejno baron Michał de Lewartów Lewartowski i Kasper Biliński.
W 1806 roku wydano decyzję o sprzedaży tego starostwa. Kiedy jednak do 1810 roku nie znalazło ono nabywcy, ukazał się specjalny rozkaz gabinetowy o natychmiastowej jego sprzedaży. Nastąpiła ona jednak dopiero w 1817 roku. Właścicielami Dobczyc, Brzezowej, Targoszyny, Kornatki, i Burletki zostali w roku 1818 Franciszek Turnau i Jan Nepomuk. Posiadłości te objął następnie syn Turnau'a, Jakub, który został nobilitowany i otrzymał przydomek de Dobczyce. Ostatnim zarządcą z rodu był Józef Dobczyc Turnau, cesarsko-królewski feldmarszałek, porucznik, szef inżynierii, Kawaler Korony Żelaznego Krzyża II klasy, zamieszkały stale w Wiedniu, gdzie zmarł w 1889 roku.
Dobra te kupił jeszcze za jego życia Stanisław Czerwiński, który zamieszkał w dworku koło Brzezowej nazwanym "Gaikiem". Wszystkie wsie i folwarki rozparcelował on między okolicznych chłopów, a sobie zostawił tylko folwark "Gaik", który odziedziczył po nim syn jego Włodzimierz. W roku 1945 majątek uległ częściowo parcelacji pomiędzy pracowników, a w 1949 roku powstało tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, które przejął 1 lutego 1958 roku Uniwersytet Jagielloński, jako zakład doświadczalny. Piękny, zabytkowy dworek i cały majątek zlikwidowano w związku z budową zapory na Rabie. Dziś w tym miejscu toń Dobczyckiego Jeziora odbija błękit nieba, które jako jedyny niemy świadek pamięta dawne dzieje Brzezowej.
Wielki Jubileusz Roku 2000 i Tysiąclecie Diecezji Krakowskiej stanowią doskonałą okazję, by dalsze dzieje Brzezowej w Nowym Milenium Chrześcijaństwa kreślić li tylko złotymi zgłoskami. Ad Maiorem Dei Gloriam ...
oprac. na podstawie materiałów
dostępnych w Bibliotece PAN
Ks. Stanisław Molendys